Αυτό είναι το Masterclass που φέρνει ο Ράφα Μπενίτεθ στον Παναθηναϊκό

Θεωρείται -κι όχι άδικα- ένας απ’ τους μεγαλύτερους tacticians των τελευταίων ετών στο παγκόσμιο ποδόσφαιρο κι ένα τεράστιος θεωρητικός του αθλήματος που έφερε νέα προσέγγιση στις λεπτομέρειες της τακτικής σ’ όλες τις ομάδες που εργάστηκε στη λαμπερή καριέρα του. Ο νέος προπονητής του Παναθηναϊκού, Ράφα Μπενίτεθ ανήκει στην κατηγορία των τεχνικών που δίνουν εξίσου μεγάλη σημασία στην τακτική, την πειθαρχία, αλλά πάνω απ’ όλα στην ευελιξία του συστήματος. Δεν πηγαίνει πάνω σε «σκληρές» προσεγγίσεις επί των συστημάτων, όπως ανέλυσε κι ο ίδιος στη συνέντευξη Τύπου της παρουσίασής του το περασμένο Σάββατο (25/10) στο Κορωπί, αλλά θέλει οι παίκτες του να έχουν την ευελιξία της σκέψης και την προσαρμογή πάνω στα δεδομένα του κάθε αγώνα.

Πριν από περίπου 3 χρόνια, ως «καλεσμένος» του «Coaches’ Voice», ενός πολύ ξεχωριστού καναλιού στο YouTube, όπου πολλοί μεγάλοι προπονητές κάνουν αναλύσεις επί τακτικών ζητημάτων, ο Μπενίτεθ ανέλυσε την προσέγγισή του πάνω στο 4-2-3-1 (σύστημα που θα αποτελέσει τη «βάση» του και στον Παναθηναϊκό) επί των ημερών του στον πάγκο της Βαλένθια και της Λίβερπουλ μέσα από το βίντεο «Rafa Benítez • Tactics: Liverpool, Valencia and the 4-2-3-1 • Masterclass».

Η δε φιλοσοφία του γύρω από το 4-2-3-1 δεν είναι απλά μια... διάταξη στο χαρτί, αλλά μια ζωντανή έννοια που εξελίσσεται ανάλογα με την ομάδα, τους παίκτες και τον αντίπαλο. Κι όπως ο ίδιος εξηγεί στην ανάλυσή του, «το σύστημα είναι το σημείο εκκίνησης. Το βασικό είναι η ιδέα και η ισορροπία. Μετά είναι το πώς μετακινείς τους παίκτες και προσαρμόζεις το παιχνίδι».

Σε αυτή την ανάλυση, θα δούμε πώς ο Μπενίτεθ διαχειριζόταν το 4-2-3-1 σε διαφορετικές ομάδες και συνθήκες, αναλύοντας την ισορροπία ανάμεσα σε επίθεση και άμυνα, την πίεση, την ελευθερία κινήσεων των παικτών και την προσαρμογή του συστήματος ανάλογα με τον αντίπαλο.

1.Η φιλοσοφία του πάνω στο 4-2-3-1

Η διάταξη 4-2-3-1, σύμφωνα με τον Μπενίτεθ, δεν είναι κάτι «σκληρό» ή «άκαμπτο». «Οι δύο αμυντικοί μέσοι είναι κρίσιμοι για την προστασία των κεντρικών αμυντικών, αλλά ταυτόχρονα ένας πρέπει να είναι λίγο πιο επιθετικός στις κινήσεις του κι ο άλλος να κρατάει τη θέση», επισημαίνει. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η ομάδα μπορεί να έχει έναν σταθερό άξονα που προστατεύει την άμυνα, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ευκαιρίες για τον επιθετικό μέσο ή τον δεύτερο επιθετικό.

Επ’ αυτού ο Μπενίτεθ χρησιμοποίησε το παράδειγμα της Βαλένθια με τον Μπαράχα και τον Αλμπέλδα. «Ένας μέσος προωθείται, ο άλλος μένει πίσω», ενώ παράλληλα εξηγεί το πώς οι εξτρέμ κι ο επιθετικός συνδέουν τις γραμμές. Αυτή η ευελιξία επιτρέπει στο 4-2-3-1 να μετατρέπεται ανάλογα με τη φάση του παιχνιδιού σε 4-3-3 ή ακόμη και σε 4-4-2 όταν χρειάζεται.

Η βασική αρχή, όπως επισημαίνει πάντα ο 65χρονος τεχνικός είναι η «ισορροπία». Λέξη που χρησιμοποιεί κι απ’ την πρώτη μέρα που φόρεσε την «πράσινη» φανέλα του προπονητή του Παναθηναϊκού. Στο βίντεο ο Μπενίτεθ αναφέρει ότι η ομάδα πρέπει να μπορεί να επιτεθεί, αλλά ταυτόχρονα να επιστρέφει και να οργανώνεται άμεσα στην άμυνα. «Αν θέλεις να κερδίσεις παιχνίδια και τίτλους, η ισορροπία είναι το κλειδί», σημειώνει.

2.Η επίθεση και η ελευθερία κινήσεων

Στην επίθεση, η διάταξη 4-2-3-1 προσφέρει ελευθερία στους πιο δημιουργικούς παίκτες. Όταν αποκτήθηκε ο Φερνάντο Τόρες από τη Λίβερπουλ, ο Τζέραρντ, σύμφωνα με την ανάλυση του Μπενίτεθ, είχε πλέον πλήρη ελευθερία να κινηθεί πίσω από τον επιθετικό, ενώ ο Τόρες μπροστά μπορούσε να τρέξει πίσω ή ανάμεσα απ’ τους αμυντικούς. «Ο ένας κεντρικός μέσος μπορεί να δίνει πάσες όπως ο Αλόνσο ή να ανακτά τη μπάλα όπως ο Ματσεράνο ή ο Λούκας Λεϊβα», τονίζει.

«Αυτό δημιουργεί ένα παιχνίδι με πολλαπλές επιλογές και απειλές: Οι εξτρέμ μπορούν να μπαίνουν προς το κέντρο, οι δεύτεροι επιθετικοί να εκμεταλλεύονται κενά και οι μέσοι να μπαίνουν λίγο πιο μετά στην αντίπαλη περιοχή για να μπερδέψουν την αντίπαλη άμυνα. Τα overlaps των δύο μπακ και η κίνηση των παικτών είναι συνεχής, με στόχο να δημιουργούνται ρήγματα στην αντίπαλη άμυνα».

Ο Μπενίτεθ εξήγησε επίσης ότι η κατοχή και η πίεση είναι αλληλένδετες. Αν η ομάδα σε αγώνες με θεωρητικά πιο «αδύναμες» ομάδες έχει περισσότερο έλεγχο, οι εξτρέμ τοποθετούνται ψηλά, ο επιθετικός παραμένει μπροστά και οι μέσοι αναλαμβάνουν να «γεμίσουν» τα κενά ή να ακολουθήσουν τον αντίπαλο μέσο. Πάντα για να διατηρείται η ισορροπία και στις δύο φάσεις του παιχνιδιού, με ή χωρίς την κατοχή της μπάλας στα πόδια της δικής του ομάδας.

3.Η άμυνα και η «ενεργοποίηση» της πίεσης

Στην άμυνα, το 4-2-3-1 του Μπενίτεθ είναι εξίσου ευέλικτο. «Πρέπει να ξέρεις πού να πιέσεις, πότε να καλύψεις και πώς να κρατήσεις την ισορροπία», αναφέρει. Η ομάδα μπορεί να παίξει με χαμηλό, μεσαίο ή υψηλό μπλοκ ανάλογα με την φάση του παιχνιδιού και τον αντίπαλο.

Η δε πίεση έχει συγκεκριμένες «ενεργοποιήσεις»: Ο Μπενίτεθ τονίζει πως περιμένει πάντα την κατάλληλη στιγμή μετά την πρώτη πάσα του αντιπάλου, για να κινηθεί η ομάδα. Αν η μπάλα πάει σε συγκεκριμένο παίκτη ή γραμμή, τότε «ενεργοποιούνται» οι παίκτες για να πιέσουν. Η σωστή κάλυψη των χώρων μέσω του ενός κεντρικού μέσου ή του μπακ που θα πρέπει να συγκλίνει προς τα μέσα εφόσον η μπάλα παίζεται απ’ την απέναντι πλευρά, είναι εξίσου σημαντική, γιατί ένα λάθος μπορεί να αφήσει κενά που ο αντίπαλος μπορεί να εκμεταλλευτεί.

Σημαντικό είναι επίσης το παιχνίδι των δύο αμυντικών μέσων, οι οποίοι κρατούν ισορροπία ανάμεσα στην άμυνα και την επίθεση. Ένας μέσος μπορεί να μαρκάρει τον αμυντικό μέσο του αντιπάλου, ενώ ο άλλος μένει πίσω για να καλύψει τους κεντρικούς χώρους εφόσον «σπάσει» η πρώτη πίεση, προκειμένου να μην είναι ευάλωτη η ομάδα του στο αμυντικό transition.

Κάτι το οποίο έχει «πληρώσει» πολλάκις ο Παναθηναϊκός τα τελευταία χρόνια και με διαφορετικούς προπονητές…

4.Προσαρμογή ανάλογα με τον αντίπαλο

Ο Μπενίτεθ εξηγεί επίσης στην ανάλυση του βίντεό του πως το 4-2-3-1 δεν είναι κάτι «στατικό». Ανάλογα με τον αντίπαλο, η ομάδα μπορεί να προσαρμοστεί σε διαφορετικά σχήματα και τακτικές.

Στη Βαλένθια, η ομάδα μπορούσε να παίξει 4-2-3-1, 4-4-2 ή ακόμη και 3-4-3 με wing-backs όταν ήθελε μεγαλύτερη επιθετικότητα. Στη Λίβερπουλ, η παρουσία παικτών όπως ο Τόρες και ο Τζέραρντ επέτρεπε περισσότερη ελευθερία στον δημιουργικό άξονα, ενώ οι μέσοι και οι εξτρέμ εκμεταλλεύονταν τις ανοικτές «ζώνες»» του χώρου που δημιουργούνταν από τις κινήσεις του επιθετικού.

Ανέφερε επίσης παιχνίδια εναντίον ομάδων όπως η Μπαρτσελόνα την οποία αντιμετώπισε πολλάκις στη LaLiga ως προπονητής της Βαλένθια, φτάνοντας σε δύο κατακτήσεις πρωταθλημάτων. Στην αρχή, όταν η Μπαρτσελόνα έπαιζε με ρόμβο στον άξονα και τρεις στόπερ πίσω σ’ ένα ιδιόμορφο 3-1-2-1-2, οι κινήσεις των μέσων και των επιθετικών έπρεπε να προσαρμοστούν για να καλύψουν τα κενά που δημιουργούνταν. Αργότερα, με το 4-3-3 του Ράικαρντ, το πρόβλημα ήταν ποιος θα μαρκάρει τον αμυντικό μέσο και πώς θα ελέγχεται η μπάλα στα πλάγια.

Η βασική αρχή ωστόσο, στο δικό του μυαλό παρέμενε η ίδια: «Ισορροπία», έλεγχος χώρων και σωστή κατανομή των ρόλων ανάλογα με τον αντίπαλο.

5.Τα παραδείγματα ομάδων και παικτών

Ο Μπενίτεθ ανέφερε επίσης στο βίντεό του συγκεκριμένα παραδείγματα ομάδων του και διαφορετικών «εκδόσεων» τους, προκειμένου να εξηγήσει πώς εφαρμόζει το 4-2-3-1.

-Λίβερπουλ: Ο Τζέραρντ πίσω από τον Τόρες, ο Τσάμπι Αλόνσο και οι Ματσεράνο/Λούκας Λεϊβα στους μέσους, ο Κούιτ δεξιά και αριστερός εξτρέμ που άλλαζε ανάλογα με τη χρονιά, συν τους Φάμπιο Αουρέλιο και Άρμπελοα στα πλάγια. Ο στόχος όπως ανέφερε ήταν η ισορροπία, η πίεση και η ελευθερία κινήσεων για τους δημιουργικούς παίκτες.

-Βαλένθια: Οι Μπαράχα και Αλμπέλδα στους κεντρικούς μέσους, οι Αϊμάρ και Μίστα ή Κάρεου μπροστά, οι Κίλι Γκονζάλες, Βινσέντε ή Ρουφέτε στα «φτερά», με rotation όλου του ρόστερ για να διατηρείται η ποιότητα και η ισορροπία.

-Τελικός Κωνσταντινούπολης 2005: Εκεί ο Ισπανός τεχνικός έκανε μία πολύ λιτή, αλλά ουσιώδης ανάλυση για το τι άλλαξε τακτικά στο ημίχρονο με το 3-0 στην «πλάτη» της Λίβερπουλ, για να αντιμετωπίσει τη Μίλαν και τον Κακά, ο οποίος είχε... διαλύσει κάθε αμυντική ισορροπία των «reds».

«Αλλάξαμε το σύστημα με τρεις πίσω στην άμυνα, γιατί δεν μπορούσαμε να ελέγξουμε τον Κακά. Φαντάσου ότι είμαστε εδώ. Έχουν δύο επιθετικούς και ο Κακά ήταν εδώ (φωτό). Έπαιζαν 4-3-1-2. Δεν είχαμε έλεγχο του Κακά, και αλλάξαμε σε τρεις πίσω για να ελέγξουμε αυτούς τους δύο επιθετικούς, και βάλαμε δύο μέσους για να ελέγξουμε αυτόν τον χώρο, ειδικά με τον Ντίντι Χάμαν πάνω στον Κακά. Ένα από τα σημαντικά πράγματα για έναν προπονητή είναι να συνειδητοποιεί τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του αγώνα και να προσαρμόζει την τακτική του. Δεν είναι μόνο ένα σύστημα, είναι πώς κινείς τους παίκτες σου κατά τη διάρκεια του αγώνα...».

6.Η σημασία της εμπειρίας και της παρατήρησης

Ο Μπενίτεθ ανέφερε επίσης ότι η τακτική δεν είναι μόνο θεωρία, αλλά εφαρμογή σε πραγματικό χρόνο. «Παίρνω συνεχώς σημειώσεις κατά τη διάρκεια του αγώνα. Αναλύω τι γίνεται και παίρνω αποφάσεις για αλλαγές παικτών, θέσεων, τακτικών».

Η εμπειρία του προπονητή και του επιτελείου είναι καθοριστική για την επιτυχία, γιατί οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται με βάση την πραγματική ροή του παιχνιδιού και τις αδυναμίες του αντιπάλου.

Η προσαρμογή είναι συνεχής: Αλλαγές στις θέσεις, στις παρεμβάσεις των μέσων, στους εξτρέμ, ακόμη και αλλαγή διάταξης αν η κατάσταση το απαιτεί. Το 4-2-3-1 είναι ο «σκελετός», αλλά το «σώμα» του παιχνιδιού είναι οι κινήσεις των παικτών, η ισορροπία και η σωστή εκτίμηση του παιχνιδιού».

7.Συμπέρασμα: Ισορροπία, ευελιξία και τακτική

Στην κατακλείδα της ανάλυσης του Ισπανού τεχνικού, το «δικό» του 4-2-3-1 είναι ένα σύστημα που βασίζεται στην ισορροπία, την ελευθερία κινήσεων και την τακτική ευελιξία. Είναι ένας «ζωντανός μηχανισμός» που προσαρμόζεται ανάλογα με τους παίκτες, τον αντίπαλο και την κατάσταση του αγώνα.

Η κεντρική φιλοσοφία του, εντούτοις, βασίζεται σε 5 κεντρικούς άξονες:

-Να κρατάς ισορροπία μεταξύ επίθεσης και άμυνας.

-Να δίνεις ελευθερία στους δημιουργικούς παίκτες χωρίς να χάνεις τον έλεγχο.

-Να πιέζεις στο σωστό χρόνο με τις κατάλληλες «ενεργοποιήσεις» της πίεσης και να καλύπτεις σωστά τους χώρους.

-Να προσαρμόζεσαι ανάλογα με τον αντίπαλο και τις φάσεις του αγώνα.

-Να χρησιμοποιείς την εμπειρία σου και τις παρατηρήσεις όλου του τιμ (ακόμη και συνεργατών που βλέπουν το παιχνίδι από πιο ψηλά) για να παίρνεις σωστές αποφάσεις σε πραγματικό χρόνο.

Για τον Ράφα Μπενίτεθ η εφαρμογή του 4-2-3-1 στις ομάδες του, είναι κάτι περισσότερο από... αριθμούς και θέσεις σε έναν πίνακα. Είναι μία διαρκής κατανόηση χώρων, κίνησης και ροής του παιχνιδιού, όπου κάθε παίκτης γνωρίζει τον ρόλο του, αλλά ταυτόχρονα έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει και να απειλήσει, πάντα με σεβασμό στην «ισορροπία» της ομάδας.